بررسی تاثیر فرآیندهای کارستی بر منابع آب موجود در سنگ های کربناته منطقه کوههای شتری (بشرویه و طبس)، شرق ایران

شناخت و بررسی ویژگی های محیط های کارستی که عمدتا از سنگ های انحلال پذیر کربناته، نظیر سنگ آهک و دولومیت، تشکیل یافته است و از جنبه کاربردی به بسیاری از فعالیت های انسانی به ویژه تامین منابع آب آشامیدنی، کشاورزی، صنعت و ... ارتباط پیدا می کند، بسیار حائز اهمیت است. در این پژوهش به منظور شناخت ویژگی های محیط های کارستی و نقش آن ها در تغذیه منابع آب زیر زمینی، بخشی از رشته کوه های شتری در شرق ایران مورد مطالعه قرار گرفته است. این رشته کوه با روند شمال شرق- جنوب غرب دارای عناصر ساختاری گوناگون، شامل چین ها و شکستگی ها بوده که همگی تقریبا از همین روند تبعیت می کنند. در این مطالعه، سه سازند کربناته اسفندیار، جمال و شتری که در منطقه مورد مطالعه از گسترش قابل توجهی برخوردارند، از نظر امکان ایجاد پدیده کارست در مقیاس ماکروسکوپی و میکروسکوپی مورد بررسی قرار گرفته اند. بدین منظور نقشه های هم باران و هم دمای منطقه و نیز نقشه شکستگی ها و آبراهه ها تهیه گردید و ارتباط آن با ظهور چشمه ها در منطقه مطالعاتی مورد بررسی قرار گرفت. پوشش برف و پراکندگی پوشش گیاهی منطقه با استفاده از تصاویر ماهواره ای modis بررسی شد. همچنین، ویژگی های سنگ شناسی از قبیل جنس، بافت ، اندازه ذرات، میزان تخلخل و سیمانی شدن که در ایجاد و توسعه پدیده های کارستی موثرند مورد توجه قرار گرفت و مقاطع نازک میکروسکوپی تهیه شده از نمونه های سنگی به دقت مطالعه شد. به دلیل تفاوت سنگ شناسی این سازندها در دامنه های شرقی و غربی این رشته کوه، نمونه های هر دو سو مقایسه شدند و میزان مواد نامحلول سنگ های که تاثیر بسزایی در میزان کارستی شدن دارد مورد آزمایش قرار گرفت. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد که سنگ شناسی مناسب و ضخامت زیاد واحدهای کربناته و نیز شرایط زمین ساختی مناسب در رشته کوه شتری از جمله عوامل توسعه پدیده های کارستی در این منطقه بوده، اما از سوی دیگر شرایط اقلیمی منطقه عامل بازدارنده تحول کارست محسوب می گردد. بدین معنی که تکامل کارست در منطقه نیازمند شرایط اقلیمی مرطوب تر و پر باران تری بوده است. در نتیجه، عدم تکامل پدیده کارستی شدن موجب شده است که منابع قابل توجهی از آب های کارستی در این منطقه ایجاد نگردد. فرآیند کارستی شدن موجب ایجاد مورفولوژی خاصی می شود که این مناطق را از دیگر مناطق غیرکارستی متمایز می کند. این تحقیق نشان می دهد که عوارض کارستی متعددی مانند کارن، دره-های خشک، چشمه های کارستی، حفره های انحلالی و غار در این منطقه شکل گرفته که برخی از آنها از نوع پالئوکارست و مربوط به ادوار گذشته است که شرایط اقلیمی مناسب تری در منطقه حاکم بوده است. علیرغم ایجاد مورفولوژی کارستی، تخلخل حاصل از کارست به دلیل انحلال ناچیز توسعه نیافته است و یا توسط سیمان های بعدی پر شده و از بین رفته است. در نتیجه وجود منابع آب کارستی در سنگ های کربناته منطقه مورد مطالعه منتفی دانسته شده و منابع موجود بیشتر به شکستگی های تکتونیکی نسبت داده می شوند.